فواید بورس برای سرمایه‌گذاران

نقش مالی رفتاری در درک رفتار سرمایه گذاران فردی (مرور شواهد تجربی از بورس اوراق بهادار تهران)

در پارادایم مالی رفتاری، فرضِ انسان به عنوان موجودی منطقی که همواره در بهینه‌سازی منافع‌اش کامیاب است مورد تردید قرار می‌گیرد. طرفداران دانش مالی رفتاری اعتقاد راسخی دارند که آگاهی از "تمایلات روان‌شناختی" در عرصه سرمایه‌گذاری، کاملاً ضروری و نیازمند توسعه جدی دامنه مطالعاتی است. اگرچه هنوز بسیاری از دانشگاهیان و حرفه‌ای‌های طرفدار مکتب مالی کلاسیک، بررسی جنبه‌های رفتاری انسان و تأثیر آن بر تصمیمات مالی را به‌عنوان یک شاخه مستقل مطالعاتی باور ندارند، اما توسعه کمی و کیفی تحقیقات تجربی در این حوزه، نشان دهنده اهمیت تحقیقات رفتاری در بازارهای مالی است. هدف این مطالعه شناسایی عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذار فردی و همینطور شناسایی تورش‌های رفتاری در بورس اوراق بهادار تهران از طریق مرور جامع تحقیقات انجام شده در ایران و مقایسه آنها با نتایج تحقیقات در بازار های مالی سایر کشورها می‌باشد. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد که، تحقیقات داخلی و خارجی، نسبتاً عوامل موثر مشابهی را همچون نسبت‌های مالی، توصیه‌ها، تورش‌های رفتاری و . ، شناسائی کرده‌اند. همچنین تاکنون تاثیر عوامل دموگرافیک بر رفتار سرمایه‌گذاران در بازار سهام تهران، مطالعه نشده است.

کلیدواژه‌ها

• تورش‌های رفتاری
• رفتار سرمایه‌گذار فردی
• مالی رفتاری

عنوان مقاله [English]

Role of Behavioral Finance In Understanding Individual Investor's Behavior (A Review of Empirical Evidences from Tehran Stock Exchange)

نویسندگان [English]

• Keyvan Dadras 1
• Abbas Toloie 2
• Reza Radfar 3

1 PhD Student in industrial management , Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

2 Department of industrial management , Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran (Corresponding Author)

3 Department of industrial management , Science and Research branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran

In paradigm of behavioral finance, the prevalent Assumption of viewing human being as rational entity who is always satisfied in optimizing his/her benefits is questionable. The advocates of Behavioral finance knowledge strongly believe that awareness of psycho-cognitive" tendencies in investment realm is absolutely essential and it requires serious improvement in terms of expanding the scope of studies. However academicians and professionals who are advocates of classic financial school do not believe in examining behavioral aspects of human and its impact on financial decisions as an independent field of studies, yet both quantitative and qualitative advancement of experimental studies within this field indicates the importance of research on behaviors in financial markets. The aim of this study is to identify influential factors on individual investor's decision making and also identifying behavioral biases,through a comprehensive review of conducted studies in Iran and comparing it with the result of studies from other countries. The finding of this study shows that domestic and foreign studies have identified similar effective factors such as financial ratios, recommendations,behavioral biases and etc. Also the effect of demographic factors on investors' behavior has been not studied in Tehran stock exchange so far.

کلیدواژه‌ها [English]

• Behavioral Biases
• Behavioral Finance
• Individual Investor's Behavior

مراجع

* احمدی، ر. (1390). بررسی رفتار توده وار سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شهید چمران، اهواز.

* اصغری زاده، ع.، و حاج زوار، ف. (1390). تحلیل پس بهینگی رتبه بندی عوامل مؤثر بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاری در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی های حسابرسی و حسابداری، 18(65)، 18-1.

* آقایی، م.ع.، و مختاریان، ا. (1383). بررسی عوامل موثر بر تصمیمگیری سرمایه گذراان در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه بررسی های حسابداری و حسابرسی،11(36)، 25-3.

* ایزدی نیا، ن.، و حاجیان نژاد، ا. (1388). بررسی و آزمون رفتار توده وار در صنایع منتخب بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه بورس اوراق بهادار، 2(7)، 132-105.

* باغدارارم، ف. (1390) بررسی عوامل مالی رفتاری موثر بر تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.

* بهاری، م. (1392). تحلیل تاثیر متغیر های مالیه رفتاری بر شکل گیری حباب شاخص قیمت سهام: مطالعه موردی از رفتار رمه ای شرکت های منتخب در بورس اوراق بهادارتهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.

* بهرام فر، ت.، و مهرانی، ک. (1383). رابطه بین سود هر سهم، یود تقسیمی و سرمایه گذاری در شرکت های پذیرفته شده بورس اوراق بهادار تهران. بررسی حسابداری و حسابرسی،11(36)، 46-27.

* پیروتی، ج. (1389). تحلیل چند فراکتالی و رفتار توده وار در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان..

* تهرانی، ر.، و خوشنود، م. (1384). شناسایی و رتبه‌بندی گروههای تأثیرگذار برتصمیم خرید و فروش سهام سرمایه‌گذاران فردی در بورس اوراق بهادار تهران. نشریه فرهنگ مدیریت،3(10)، 219-203.

* جهان خانی، ع.؛ نوفرستی، م.، و قراگوزلو، ف. (1388)، بررسی اطمینان بیش ازاندازة سرمایه گذاران وحجم معاملات در بورس اوراق بهادار تهران. چشم انداز مدیریت، (30)8، ص 013 0

* جهانگیری، م. (1392). بررسی رفتار گروهی سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.

* خادمی، م.، و قاضی‌زاده، م. (1386). بررسی عوامل موثر بر تصمیم‌گیری سهامداران در بورس اوراق بهادار تهران بر مبنای مدل معادلات ساختاری. دو ماهنامه دانشور رفتار، 14 (23)، 12-1.

* خدابنده لو، ع. (1390). بررسی عوامل فواید بورس برای سرمایه‌گذاران رفتاری اثرگذار بر تصمیم گیری سرمایه گذاری شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. پایان‌نامهٔ کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.

* خلیفه سلطانی، ا.؛ ملانظری، م.؛ پاکدل، س. (1389). ارتباط خطای پیشبینی سود و اقلام تعهدی. دانش حسابداری،1(3)،76-59.

* دموری، د.؛ سعیدا، س.؛ فلاح زاده، ا. (1387). بررسی عکس العمل بیش از اندازه سرمایه‌گذاران به الگوهای عملکرد گذشته شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی های حسابداری و حسابرسی،15(54)، 62-47.

* رستمی، م.ر.، و حکیمی‌فر، ن. (1391). بررسی واکنش بیش از اندازه سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار نسبت به اطلاعات حسابرسی تداوم فعالیت شرکت ها. فصلنامه حسابداری مدیریت،5(13)، 45-31.

* رودپشتی، ف.ر؛ هیبتی، ف.؛ موسوی، س. ر. (1391). بررسی الگوی ریاضی انتخاب پرتفوی سرمایه‌گذاری مبتنی بر مالی رفتاری.مجله مهندسی مالی و مدیریت اوراق بهادار، 12، 37-17.

* ساعدی، ر و مختاریان، ا. (1388). بررسی عوامل موثر بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران. فصلنامه حسابداری مالی، 3(12)،168-147.

* ستوده، ف.، و محمدی، ع. (1394). طراحی و تبیین مدلی جامع از عوامل خرد و کلان موثر بر انگیزه سرمایه‌گذاری سهامداران در بورس اوراق بهادار تهران. دانش مالی تحلیل اوراق بهادار،8(26)، 114-103.

* سینایی، ح.، و داودی، ع. (1388). بررسی رابطه شفاف سازی اطلاعات مالی و رفتار سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران. نشریه تحقیقات مالی، 11(27)، 60-43.

* سیف الهی، ر.؛ کردلودی، ح.ر.، و دشتی، ن. (1394). بررسی مقایسه‌ای عوامل رفتاری در سرمایه گذاری دارائی‌های مالی. دانش سرمایه گذاری،4(15)،52-3.

* شاهینی تیران، ش. (1388). بررسی پدیده واکنش کمتر از حد در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران.

* شهریاری، س. (1385). بررسی و آزمون رفتاذ توده وار سرمایه‌گذاران با استفاده از انحرافات بازده سهام از بازده کل بازار در بورس اوراق بهادار تهران 1384. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

* صالح آبادی، ع.، و دلیریان، ه. (1389). بررسی حباب قیمتی در بورس اوراق بهادار تهران. فضلنامه بورس اوراق بهادار تهران.3(9)،75-61.

* ضیاچی، ع.ا. (1392). بررسی رفتار جمعی سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران با رویکرد مبتنی بر حجم مبادلات. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه، سمنان.

* فرامرزی، م. (1391). بررسی عکس العمل بیش از اندازه سرمایه گذاران و تاثیر دوره سرمایه گذاری بر این پدیده در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، مرو دشت.

* فلاح پور، س.، و عبداللهی، غ. (1390). شناسایی و وزن دهی سوگیری‌های رفتاری سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران (رویکرد فازی AHP). نشریه تحقیقات مالی، 13(31)، 120- 99.

* فلاح شمس، م.ف.، و عزیزی، ش. (138). بررسی عوامل تاثیرگذار بر قصد سرمایهگذاری سرمایه گذاران حقیق در بازار بورس اوراق بهادار تهران. پژوهش های اقتصادی،8(4)، 20-1.

* فهیمی دوآب، ر. (1389). بررسی عوامل رفتاری خاص بر تصمیم خرید سرمایه‌گذاران سهام عادی (مطالعه تطبیقی بورس اوراق بهادار تهران و مشهد). مجله مهندسی مالی و مدیریت پرتفوی،1(3)، 154-135.

* لاری، ع. (1384). ارزیابی تاثیر افشای اطلاعات غیر مالی بر تصمیمات سرمایه گذاران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه فردوسی مشهد.

* محمدی، ش.؛ راعی، ر.؛ قالیباف، ح.؛ گل ارضی، غ. (1389). تجزیه و تحلیل رفتار جمعی سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران با استفاده از مدل فضای حالت. مجله پژوهش‌های حسابداری مالی،2(2)،60-49.

* مرادی، م.؛ شفیعی سردشت، م.فواید بورس برای سرمایه‌گذاران ؛ و رحمانی، ح. (1392). کاربرد روش دیمتل در شناسائی عوامل موثر بر تصمیم گیری سرمایه گذار در خرید سهام (مورد مطالعه: کارگزاران شهر مشهد). بررسی های حسابداری و حسابرسی، 2(2)، 108-87.

* معتمدی، فواید بورس برای سرمایه‌گذاران س. (1391). بررسی عکسالعمل سرمایه گذاران در مقابل خبر های اقتصادی و سیاسی غیر منتظره در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم اقتصادی، تهران.

* مهرانی، س.، و نونهال نهر، ع.ا. (1387). ارزیابی واکنش کمتر از حد انتظار سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 15(54)، 136-117.

* موسوی، س.ا. (1390). بررسی مکانیسم‌های روانشناختی سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.

* نیکبخت، م.ر.، و مرادی، م. (1384). ارزیابی واکنش بیش از اندازه سهامداران عادی در بورس اوراق بهادار تهران. بررسی‌های حسابداری و حسابرسی، 12(40)، 122-97.

* نیکومرام، ه؛ رودپشتی، ف.ر.؛ هیبتی، ف.؛ یزدانی، ش. (1391). تاثیر سوگیری شناختی سرمایه‌گذاران بورس اوراق بهادار تهران بر ارزشیابی سهام، دانش مالی تحلیل اوراق بهادار،5(13)، 81-65.

* ودیعی، م.ح.، و شکوهی زاده، م. (1391). بررسی معیار های مالی موثر بر تصمیم‌گیریسرمایه‌گذاران فردی در بورس اوراق بهادار. دانش حسابداری، 3(8)، 171-151.

* وکیلی فرد، ح.ر.؛ فروغ نژاد، ح.؛ خوشنود، م. (1392). ارزیابی رفتار سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران با فرایند تحلیل شبکه‌ای. مدیریت دارائی و تامین مالی،2(2)، 34-19

* هیبتی، ف.، و زندیه, و. (1390). بیش واکنش رفتار سرمایه‌گذاران بازار سهام ایران به اخبار مالی جهانی. دانش مالی تحلیل اوراق بهادار, 4(9), 100-75.

* یوسفی، ر.، و شهرآبادی، ا. (1388). بررسی و آزمون رفتار توده‌وار سرمایه‌گذاران در بورس اوراق بهادار تهران. مدیریت توسعه و تحول،1(2)، 64-57.

* Emam, S. S., &Shajari, H. (2013).Recognition and analysis of effective factors on investors' decision making in stock exchange of Tehran. Journal of Management and Accounting Studies,1:14-24.

* Fernandes, J. L. B.,Pena, J.I., &Tabak, B. (2010). Behavior finance and estimation risk in stochastic portfolio optimization. Applied Financial Economics, 20(9), 719-738.

* Kaur, D. M., & Vohra, T. (2012). Understanding individual investor’s behavior: A review of empirical evidences. Pacific business international, 5(6):10-18.

* Khanifar, H., Jamshidi, N., & Mohammadinejad, M. (2012). Studying Affecting Factors on Analysts’ Decisions Regarding Share Analysis in Tehran Stock Exchange: A Fundamental Analysis Approach. European Journal of Economics, Finance and Administrative Sciences, (44):77-86.

* Khoshsirat, M., & Salari, M. (2011). a study on behavioral finance in Tehran stock exchange: examination of herd formation. European Journal of Economics Finance &Administrative Sciences, 32:168-183..

* Lari,A. (2005). Evaluation of The Impact of Non-Financial Information Disclosure On Investors Decision Making,Thesis of M.A Degree, Ferdosi university. Mashhad. (in Persian)

* Moradi, M., Salehi, M., & Hasanzadehnamaghi, A. (2011). An evaluation of the investors overreaction to the past financial function criteria: Iranian evidence. African Journal of Business Management, 5(17): 72-84.

* Nicholas, B. and Thaler, R. (2004) A survey of behavioral finance.” in Constantinides, Journal of Psychology and Financial Markets,2(4):182–189

* Olsen, R. (1998). Behavioral Finance and Its Implications for Earning Estimation Risk Assessment and Stock Return,". Financial Analysts Journal,52(4):37-44.

* Shafi, M. (2014). Determinants influencing individual investor behavior in stock market: a cross country research survey. Arabian Journal of Business and Management Review, 2(1):60-71.

* Shah Ali, P, Seresht, D. J., & Mirlohi, S. M. (2013). Effective Factors in Stockholders Decision Making Behavior in Ordinary Stock Purchasing Using AHP & ANP Techniques (Case Study: Tehran Stock Exchange). Asian Journal of Research in Banking and Finance, 3(11):86-96.

* Yahyazadehfar, M., Zali, M. R., & Shababi, H. (2009). Determinants Of Investors Financial Behavior In Tehran Stock Exchange. Iranian Economic Review, 14(23):61-77.

پیش بینی یک رسانه خارجی از آینده بورس در دولت رئیسی

علی‌رغم همه نوسان‌های بورس اوراق بهادار تهران در ۲ سال اخیر، بازار سهام در چند ماه گذشته، هیچ‌گونه نوسان عمده‌ای را شاهد نبوده است. در چنین شرایطی، رشد متعادل بازار در ماه‌های اخیر نشان‌گر قدری بلوغ در رفتار سرمایه‌گذاران بازار بورس است.

به گزارش اقتصادنیوز؛ امواج میدیا در گزارشی به بررسی وضعیت بورس تهران پرداخته است در این گزارش وضعیت بورس تهران در دولت ابراهیم رئیسی و چشم انداز پیش روی آن تحلیل شده است. این تحلیل به قلم بیژن خواجه‌پور بوده است که امواج میدیا او را از مدیران یک شرکت مشاوره‌ی بین‌المللی Eunepa مستقر در وین و متخصص ژئوپلیتیک انرژی و اقتصاد ایران،معرفی کرده است. نویسنده در این مقاله نوشته است: تقریباً در تمام طول دو سال گذشته، بازار اصلی سرمایه‌ی ایران، یعنی بورس اوراق بهادار، شاهد نوسانات بسیار زیادی بوده است. این نابسامانی منعکس‌کننده‌ی نگرانی‌هایی است که در عوامل سیاسی سرچشمه دارند؛ مواردی همچون عاقبت تحریم‌های آمریکا، و همچنین بروز تغییرات ناگهانی در دیگر بازارهای پُر ریسک مثل ارز، طلا و املاک.

اما جالب اینجاست که در چند ماه گذشته، هیچ‌گونه نوسان عمده‌ای مشاهده نشده است. حتی بازار به نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۸ خرداد، که در آن ابراهیم رئیسی پیروز شد نیز، واکنش منفی نشان نداد. در چنین شرایطی، رشد متعادل بازار در ماه‌های اخیر نشان‌گر قدری بلوغ در رفتار سرمایه‌گذاران بازار بورس است. این امر می‌تواند به نوبه‌ی خود، کمک مثبتی برای گسترش بازارهای سرمایه باشد.

۵۰ میلیون سهامدار جدید

برای درک بهتر اهمیت مرحله‌ی فعلی بلوغ بازار سرمایه در ایران، ارزیابی عوامل بروز نوسانات قبلی، و همچنین سنجش تغییرات به وجود آمده، مهم است.

فروردین ۱۳۹۷، نقطه‌ی عطف مهمی در ارتقای سرمایه‌گذاری دولت ایران در بازارهای سرمایه بود؛ زمانی که مقامات امکان تجارت اوراق بهادار را برای مجموعه‌ی جدیدی از واحدها فراهم کردند. پیش از این تغییر، تنها کارگزاران اجازه‌ی معامله در بازارهای سهام را داشتند. این بدان معناست که سرمایه‌گذاران خُرد باید کارگزاران معتمد را شناسایی می‌کردند، قرارداد کارگزاری می‌بستند و در نهایت به مهارت آن‌ها در کارشان اعتماد می‌کردند. این روند برای بسیاری از مردم ایران بسیار دشوار بود. دلیل اصلی که بورس عمدتاً بازاری برای سرمایه‌گذاران ثابت بود که بیشترشان را مؤسسات تشکیل می‌دادند نیز همین است.

آزادسازی روند این معاملات، راه میلیون‌ها نفر را به بازار سرمایه‌ی ایران باز کرد. تنها کاری که سرمایه‌گذاران جدید باید انجام می‌دادند این بود که از یک "کد اقتصادی" به عنوان جواز استفاده کنند و سپس می‌توانستند معاملات سهامی خود را آغاز کنند. در آن زمان، برخی از فعالان بازار این تغییر سیاست را اقدامی عمدی از سوی دولت ایران برای جذب نقدینگی تلقی می‌کردند. به ادعای این گروه، به احتمال زیاد این اقدام مقامات بیشتر برای فروش سهام شرکت‌های دولتی بود، تا کسری بودجه‌ی ناشی از رژیم تحریم‌های ایالات متحده پوشش داده شود.

به موازات آزادسازی مبادلات اوراق بهادار، "سهام عدالت"-سهام شرکت‌های دولتی که در زمان محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور اسبق (۱۳۸۴ تا ۱۳۹۲) به خانواده‌های اختصاص یافت- نیز آزاد شد. هر دوی این تغییرات ساختاری به این معنا بود که مقامات حدود ۵۰ میلیون ایرانی را به سرمایه‌گذاران خُرد و دارای سهم مستقیم در بازار سرمایه‌ی کشور تبدیل کردند.

از این رو، حجم زیادی از سرمایه‌ی خرد، در سال ۱۳۹۷ به بازار بورس سرازیر شد. بر اساس آمار رسمی، از اردیبهشت ۱۳۹۷ تا مرداد ۱۴۰۰، حجم این نوع سرمایه‌گذاری حدود ۱۱۰۰ تریلیون ریال (۴.۵ میلیارد دلار در نرخ بازار آزاد) بوده است. این امر همچنین می‌تواند توضیح دهد که چرا رئیسی، نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری، در آستانه‌ی انتخابات ۲۸ خرداد، از بورس تهران بازدید کرد.

دیگر تغییرات جریان سرمایه

همزمان با ایجاد اصلاحات در امنیت تجارت و آزادسازی "سهام عدالت"، سخت‌گیری‌های بیشتر بخش بانکی و فشار برای شفافیت بیشتر، بسیاری از بازیگران اقتصادی را بر آن داشت تا به دنبال یک پناهگاه امن جدید برای دارایی‌های خود باشند. پیش از آن‌که اقدامات تدریجی برای سخت‌تر کردن قوانین مربوط به حساب‌های بانکی صورت بگیرد، پولی که از طریق اقتصاد غیر رسمی قابل توجه کشور ایجاد می‌شد، می‌توانست بدون عواقب مالیاتی یا نظارتی عمده جابه‌جا شود.

تغییرات در بورس اوراق بهادار این امکان را ایجاد کرد که معاملات بورسی به بستر امن جدیدی برای سرمایه‌هایی تبدیل شود که از طریق فعالیت‌های اقتصادی غیر رسمی از جمله قاچاق و یا کمیسیون‌های ناشی از فعالیت مشاغل سیاه ایجاد می‌شود. در این شرایط، برخی از کارشناسان معتقدند که آزاد کردن بورس اوراق بهادار در سال ۱۳۹۷، راهی بود که برای انتقال چنین پول‌هایی به بازار سرمایه ساخته شد. سرمایه‌گذاران خرد نیز هنگامی که این راه ساخته شد و بازار شروع به ارائه سودهای قابل توجه کرد، آن را دنبال کردند.

صرف نظر از زنجیره‌ی این توسعه، واقعیت این است که دولت و سازمان‌های نیمه‌دولتی، و همچنین بزرگترین سهامدارن در شرکت‌های بزرگ ایران، می‌توانند دارایی‌های خود را بفروشند و در نتیجه کسری بودجه ناشی از تحریم‌های آمریکا را جبران کنند.

نویسنده در ادامه مدعی می شود:مقیاس عملیات را نباید دست کم گرفت. دولت ایران در سال گذشته از فروش سهام در بازار بورس، حدود ۳۲۰۰ تریلیون ریال (۱۲.۸ میلیارد دلار آمریکا با نرخ بازار آزاد) تولید کرد. در مقایسه، درآمد رسمی صادرات نفت خام در همان مدت ۱.۲ میلیارد دلار گزارش شده است. البته این مبلغ نشان‌دهنده‌ی کل درآمد ایران از فروش نفت نیست، چراکه این درآمد از طریق نهادهای مختلف ایجاد شده و به عمد در هاله‌ای از ابهام نگاه داشته می‌شود.(البته ادعای نویسنده از سوی وزیر پشین اقتصاد ایران رد شده است. به گفته فرهاد دژپسند در سال 1399 از طریق بازار سرمایه 680 هزار میلیارد تومان تجهیز منابع مالی انجام شد، اما برخی به غلط این موضوع را منعکس کردند که دولت از بازار سرمایه تامین مالی کرده که هرگز چنین چیزی درست نیست. این تجهیز مالی برای اقتصاد کشور از طریق بازار بدهی و بازار سهام برای همه بخش‌های دولتی، خصوصی و نهاد‌های عمومی مانند شهرداری‌ها صورت پذیرفت.)

مسیر احتمالی پیش رو

افزایش بی‌سابقه‌ی معاملات باعث شد شاخص کل بازار بورس از کم‌تر از ۵۰۰٫۰۰۰ واحد در دی‌ماه ۱۳۹۸ به بیش از ۲٫۰۰۰٫۰۰۰ واحد در مرداد ۱۳۹۹ برسد.

هنگامی که در مردادماه ۱۳۹۹ اصلاح بازار پیش‌بینی‌شده آغاز شد، بسیاری دولت را به ناکارآمدی در ایجاد ثبات و هموار کردن راه برای این سقوط بزرگ متهم کردند. کاهش شدید قیمت سهام در نیمه‌ی دوم سال ۱۳۹۹، اعتماد بسیاری از سرمایه‌گذاران را که به دلیل کاهش ارزش ریال ایران به سایر بازارهای پُر ریسک و به ویژه بازار تبادل ارز خارجی روی آورده بودند، سلب کرد.

با این حال و حتی با وجود برخی از عوامل محرک اصلی مانند عدم قطعیت سیاسی، تورم بالا و کاهش ارزش پول، در اواخر سال ۱۳۹۹، نشانه‌هایی از ثبات در بازارهای سرمایه دیده می‌شد. این نشان می‌دهد که تغییر کیفی اصلی، رفتار سرمایه‌گذاری از سوی سرمایه‌گذاران خُرد بوده است.

در واقع، کارشناسان توافق نظر دارند که رفتارهای نامنظم و بی‌سامان سرمایه‌گذاران خرد، نقش مهمی هم در صعود و هم در ریزش بازار بورس تهران در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ ایفا کرده است. در مرحله‌ی اولیه‌ی ورود آن‌ها به بازار، اکثر سرمایه‌گذاران کوچک به مواردی مانند تحریم جدید ایالات متحده و یا تغییر نرخ ارز به شکلی هیجانی واکنش نشان دادند. در مقابل، داده‌های معاملاتی امسال حاکی از آن است که بسیاری از سرمایه‌گذاران خُرد، سرمایه‌ی خود را به صندوق‌های قابل معامله در بورس منتقل کرده‌اند که معمولاً شامل سبدی از اوراق بهادار با استراتژی ریسک معین است.

این بدان معناست که تصمیمات سرمایه‌گذاری بخش فزاینده‌ای از سرمایه‌گذاران، بیشتر ناشی از تجزیه و تحلیل حرفه‌ای است تا واکنش‌های هیجانی به تک رویدادها. در این زمینه، عدم وقوع تغییر عمده پس از انتخابات ریاست جمهوری ۲۸ خرداد، بهترین نشانه‌ی ثبات بازار سرمایه است.

این تحول مهم هم پیامدهای اقتصادی دارد و هم پیامدهای سیاسی. از یک سو، بازار سهام سالم و پایدار، به ویژه با توجه به ضعف‌های موجود در بخش بانکی کشور، می‌تواند نقش مهمی به عنوان منبع سرمایه برای شرکت‌های ایرانی ایفا کند. از این گذشته، یک بازار شفاف کالا می‌تواند از فساد جلوگیری کند و به بازیگران بخش خصوصی اجازه دهد به پروژه‌های خود جامه‌ی عمل بپوشانند.

افزون بر این، رشد باثبات و پایدارتر در بازار سرمایه ممکن است مبالغ زیادی را از فعالیت سرمایه‌گذاری پر ریسک که در حال حاضر به اقتصاد کشور آسیب می‌رساند، دور کند. از همه مهم‌تر، اگر پس‌اندازها از بخش بانکی به بازار سهام منتقل شود، مقامات این فرصت را خواهند یافت که سود بانکی را کاهش دهند و از این طریق به کاهش تورم کمک کنند.

از سوی دیگر، با نگاه به آینده، احتمالاً تمایل قوی‌تری برای ثبات سیاسی در بین مردم ایران وجود خواهد داشت. این مسیر می‌تواند اثرات متعددی را در پی داشته باشد، از جمله کاهش احتمال تغییرات شدید سیاسی با جذب سرمایه‌گذاران علاقه‌مند به ثبات اقتصادی.

به این ترتیب، از دیدگاه کارشناسان، برای دولت رئیسی که به بازارهای سهامی به چشم نهادهای اقتصادی مهم می‌نگرد و نه صرفاً یک منبع درآمد، توسعه‌ی یک استراتژی در مورد این بازارها بسیار حیاتی است. بنابراین، برای بهره‌بری کامل از ظرفیت‌های اقتصادی، مالی و سیاسی بازارهای سرمایه‌ی ایران، دولت باید از پوپولیسم دوری کند و در عوض سیاست‌هایی را اتخاذ کند که بتواند از طریق رشد پایدار به ثبات برسد.